TOPLU TAŞIMANIN BİZE VE ÇEVREYE FAYDALARI

Toplu Taşıma Nedir?

            Toplu taşıma, özel taşımacılığın aksine, herkesin erişebileceği gruplar halinde insanları taşıma yöntemidir. Genellikle bir zaman çizelgesini, önceden belirlenmiş rotaları takip eder ve her yolculuk için belirli bir fiyat alır(1). Toplu taşıma, şehir otobüsleri, troleybüsler, tramvaylar (veya hafif raylı sistem), yolcu trenleri, hızlı ulaşım (metro vb.) ve feribotları içerir. Havayolları, otobüsler ve şehirlerarası demiryolu, şehirlerarası toplu taşımaya hakimdir. Dünyanın birçok bölgesi yüksek hızlı demiryolu ağları inşa ediyor. Bilimsel olarak toplu taşıma, şehir içi yolcu taşımacılığında kullanılan, güzergâhı, ücreti, tarifesi belli, herkesin kullanımına açık her türlü sistemi ifade eder. Bir kamu hizmeti olarak, toplu taşımacılığın birincil amacı, insanları şehir içinde taşımak için en uygun fiyatlı araçları sunmaktır. Bilindiği üzere şehir içi yolcu taşımacılığının öncelikli amacı “otomobil değil, insan ulaşımı”dır. Toplu taşıma ağları, bu amaca en iyi şekilde ulaşılmasını mümkün kılmaktadır [1].

   Fotoğraf: Ruud van den Breevaart (Roterdam/2022) from www.flickr.com

 

Toplu taşımanın tarihsel gelişimi

Toplu taşımanın ya da genel olarak ulaşımın gelişmesinde en büyük etkenin 18. yüzyılda başlamış olan Sanayi Devrimi’nin olduğunu söyleyebiliriz. Buhar gücünün ortaya çıkması, birçok ulaşım biçiminin hızını büyük ölçüde artırdı. Atlantik Okyanusu’nu geçen ilk buharlı gemi 1819’da yapıldı. İlk buharlı tren 1825’te İngiltere’de çalışmaya başladı. İlk yer altı treni 1863’te Londra’da test edilirken, New York’ta yükseltilmiş demiryolu hattında yolcu servisi 1867’de başladı. İlk elektrikli lokomotif, 1879’da Siemens Berlin’de yaratıldı ve kentsel toplu taşıma için yeni olanaklar yarattı. İçten yanmalı motor ise 1885 yılında B. Daimler tarafından yapılmış ve ilk araç 1888 yılında Amerika’da satılmıştır.

Şehirlerde toplu taşıma kullanımı: İzmir Örneği

  Fotoğraf: İzmir Büyükşehir Belediyesi (www.izmir.bel.tr)

Toplu taşıma istatistiklerine bakıldığında 2016 yılında İstanbul’da günde ortalama 12 milyon 939 bin 687 kişi toplu ulaşımı kullanıyor. Günlük toplu ulaşımda karayolunun payı %78,02, raylı sistemlerin payı %17,6 ve deniz yolunun payı %4,38 oldu (https://www.iett.istanbul/tr/main/pages/istanbulda-topluulasim/95). 2016 yılı itibarıyla Ankara’da toplam yolcu trafiğinin %57’si toplu taşıma ile yapılırken raylı sistemlerin payı toplamda yalnızca %7,7’ye ulaşmaktadır (Ankara Kalkınma Ajansı, 2017). 2016 yılı itibariyle İzmir’de yaşayanların en çok kullandığı ulaşım sistemi Eshot otobüsleridir. Yolcuların neredeyse %60’ı otobüsle seyahat ediyor. Eshot’u sırasıyla Metro ve İzban takip ediyor. Pandeminin etkisini ilk kez hissettiğimiz dönemde 2 Mart Pazartesi günü yolcu sayısı 1.800.436 olurken, 6 Nisan’da yolcu sayısı 277 bin 259 oldu. Toplu taşıma kullanımı hafta sonunda yüzde 90’a azaldı. Tüm biniş kartlarının yaklaşık yüzde 65’ini karşılayan Eshot ve İzulaş otobüsleri kullanımnda 2 Mart’a göre %82 azaldı. Gemiler %96,2 ile en fazla düşüş yüzdesi olarak belirlendi. 2 Mart’ta 50 bin 2 olan günlük kullanım sayısı, 6 Nisan’da 1922’ye geriledi. Arabalı vapurlara biniş ise %90 azaldı. Metroda binişler 2 Mart’a göre %86,1 azalırken ve günlük biniş ortalaması 350 bin olurken, 6 Nisan itibarıyla bu sayı 45 bin 115’e doğru azaldı. Konak ve Karşıyaka tramvaylarında biniş kartı sayısı ortalama yüzde 91 azaldı. Günde 100 binden fazla yolcunun kullandığı Konak ve Karşıyaka tramvaylarına toplam sadece 10 bin 298 biniş yapıldı. İZBAN banliyö hattındaki düşüş de yüzde 85 baz alındı. Normalde günde 300 bine yakın yolcunun kullandığı İZBAN’a (İzmir Büyükşehir Belediyesi Açık Veri Portalı) 6 Nisan Pazartesi günü 38 bin 24 biniş gerçekleşti.

 

 

Toplu taşıma kullanmanın avantajları var mı, varsa nelerdir?

Toplu taşıma kullanmanın birçok avantajı vardır. Hayırlıoğlu’na göre toplu taşıma uygulamalarının insana ve şehre en somut yansıması şehir merkezlerindeki trafik sıkışıklığının azalması. İyileştirilmiş bir toplu taşıma sistemi, günümüz şehirlerinin temel sorunlarından biri olan trafik sıkışıklığının azaltılmasında oldukça etkilidir. Bireysel araçların kullanımı azaltılarak yakıt maliyetleri düşürülür. Ayrıca trafik sıkışıklığı nedeniyle kaybedilen zaman da önemli mali kayıplara neden olmaktadır. Toplu taşıma kullananlar daha sağlıklı yaşıyor. Ayrıca araba emisyonlarını en aza indirerek çevrenin korunmasına yardımcı olur. Diğer yandan toplu taşıma, araba kullanmaktan daha güvenlidir.

• Trafiğe katkısı

Büyükşehirlerde trafik sorununu çözmenin en etkili yolu, insanlara gelişmiş toplu taşıma sağlamaktır. 2017 Nisan sonu itibarıyla ülkemizde 395815 adet yeni otomobilin kaydı yapılmıştır. 31951 otomobil yoldan kaldırıldı. İlk dört ayda trafiğe kaydı yapılan araç sayısı net 363864 adet artarak trafiğe her gün 3032 araç daha eklendi. Bireysel araç kullanımını azaltmak için sürdürülebilir, ekonomik, zamanında ve kolay erişilebilir, insanların tercih edeceği bir toplu taşıma hizmeti sunulmalıdır. Son dönemde raylı sistem ağlarındaki gelişmelerin bir sonucu olarak, İstanbul’da her sosyoekonomik düzeydeki birey, otomobil sıkışıklığıyla uğraşmak yerine toplu taşımayı tercih etmektedir. Toplu taşımayı kullanmak, yoldaki araç sayısını ve trafik yoğunluğunda geçen süreyi azaltır. Bu, trafik sıkışıklığını azaltacak ve önemli ölçüde maliyet tasarrufu sağlayacaktır. Amerika Birleşik Devletleri’nde yapılan bir araştırma, trafik sıkışıklığının doğrudan ve dolaylı maliyetinin 2013’te 120 milyar dolar olduğunu ortaya koydu. 2030’da bu rakamın 180 milyar dolara ulaşacağı tahmin ediliyor. Toplu taşıma araçlarının hizmet verdiği yerlerde yaşayan Amerikalılar, her yıl trafik sıkışıklığı harcamalarından 13 milyar dolardan fazla tasarruf ediyor. 87 şehir ve büyük kentsel alanlarda yapılan bir ankete göre, 2016 yılında Birleşik Krallık’taki trafik sıkışıklığının doğrudan ve dolaylı maliyeti 6 milyar sterlini aştı. Bu maliyet, yolculuk süresinin maliyetini, araç çalıştırma maliyetlerini ve hava kirliliğini içerir.

• Yakıt tasarrufu sağlar

Ulaşım, bir aileye ortalama dolar başına 18 sente mal oluyor. Bu oran konaklama giderlerinden sonra en büyük harcama başlığını oluşturmaktadır. Bu miktarın %94’ü otomobil alım, kullanım ve bakım giderleri için kullanılmaktadır. Toplu taşıma kullanıcıları yılda yaklaşık 1.400 $ yakıt tasarrufu sağlar. Amerika Birleşik Devletleri’nde toplu taşıma her yıl 4,2 milyar galon benzin tasarrufu sağlıyor. Toplu taşımayı kullanmak, günde 900.000 arabanın deposunu doldurmaya yetecek kadar benzin tasarrufu sağlar. Teksas Ulaştırma Enstitüsü’nün trafik sıkışıklığı üzerine yaptığı bir araştırmaya göre, toplu taşıma hizmet alanlarının yakınında yaşayan bireyler her yıl 640 milyon galon benzin tasarrufu sağlıyor.

• İnsan Sağlığına Katkı Sağlar

Araştırmalara göre toplu taşıma kullananlar 8 ile 33 dakika arasında yürüyor. Toplu taşıma yolcularının gün içindeki fiziksel aktivitelerinin %30’unu ulaşım araçlarına yürümenin oluşturduğu tespit edilmiştir. Bireysel araç kullananların aksine toplu taşıma aracılığıyla seyahat eden bireyler daha fazla gezebilme imkanına sahiptir. Toplu taşıma araçlarına yapılan bu yürüyüşlerin, kişilerin sağlığı açısından iyidir. Toplu taşıma kullananlar ise araba kullananlara göre daha sağlıklı olmanın yanı sıra dinlenmek ve kitap okumak gibi hobilere daha çok zaman ayırıyor. Raylı sistem kullanıcıları her gün otomobil sürücülerinden %30 daha fazla yürüyor. Toplu taşıma araçlarını kullanan kişiler, gün boyunca planlı bir fitness rejimi olmadan bu tür fiziksel aktivitelerde bulunurlar ve bu da obez olma şanslarını en aza indirir.

• Çevrecidir

Toplu taşımanın araç kullanımı üzerindeki etkisini azaltarak ve hava kalitesini iyileştirerek, araç kullanımıyla atmosfere salınan ve insan sağlığını olumsuz etkileyen zararlı gazların emisyonunu en aza indirebiliriz. Toplu taşıma araçları, özellikle raylı taşıtlar, arabalardan çok daha çevre dostudur. (Otobüsler arabalardan daha az CO2 yayar). Toplu taşımayı kullanmak her yıl 126 milyon pound (57.204 ton) hidrokarbon ve 156 milyon pound (70.824 ton) nitrojen oksit tasarrufu sağlar ve bunların her ikisi de solunum yolu hastalığına katkıda bulunur. İnsanlar araba kullanmayı bırakıp bunun yerine toplu taşımayı kullandıklarında, CO2 emisyonları günde 20 pound (9,08 kg) azalır. Evlerde karbon emisyonlarını en aza indirmeye yönelik diğer çabalara ek olarak, araba yerine toplu taşımayı kullanmak, sera gazı emisyonlarını azaltmak için on kat daha etkili bir stratejidir.

 Fotoğraf: İzmir Teleferik((İzmir Büyükşehir Belediyesi) http://izmirteleferik.com.tr/

 

 

 

• Daha güvenli

Amerikan Toplu Taşıma Otoritesi (APTA) tarafından yayınlanan yeni bir araştırma, araba kullanmak yerine toplu taşıma kullanmanın kaza olasılığını yarıdan fazla azalttığını gösteriyor. Buna göre toplu taşıma araçlarını kullanmak, araba kullanmaktan 10 kat daha güvenli. Tablo 1, kaza riski açısından, toplu taşımanın yolculuk birimi başına nispeten düşük bir kaza oranına sahip olduğunu göstermektedir. Otomobil kullanıcılarına göre hafif raylı sistem kaza oranı 1/30, otobüs kullanıcıları için ise 1/60’dır. Elbette, bir kişinin kaza yapma riskini birçok faktör etkiler ve sürücülerin güvenliklerini artırmak için kullanabilecekleri birçok strateji vardır.

Ulaşım Türü	Milyar Yolcu-Mil Başına Ölümler
Otomobil, kamyonet sürücüsü veya yolcu	7,28
Şehirlerarası tren ve banliyö	0,43
Kent içi raylı ulaşım (metro veya hafif raylı sistem)	0,24
Otobüs	0,11
Uçak	0,07

Table-1 Mil Başına Milyar Üzerinden Yolcu Ölümleri

Bu fiyatlar, trafik kurallarına uyulması durumunda sürücü lehine değiştirilebilir. Ancak diğer yol kullanıcı hataları ve teknik arızalar gibi sürücünün kontrolü dışındaki ciddi tehlikeler de vardır ve bu da yasalara uyan sürücüleri bile toplu taşıma sürücülerinden daha yüksek kaza riskine sokar.

• Yaşanabilecek bir toplumun sağlamasına katkı sağlar

Toplu taşıma istasyonlarına ve toplu taşıma koridorlarına yakınlık, sosyal ve ekonomik faaliyetlerin doğal bir odak noktasıdır. Bu bölgeler ekonomik, güvenli, istikrarlı ve verimli güçlü merkezlerin oluşmasını sağlar. Ayrıca toplu taşıma, kişisel hareketlilik yaratır. Bu, insanların iş, eğitim, ziyaret ve sağlık açısından hareket edebileceği anlamına gelir.

Sürdürülebilir ulaşımı nasıl sağlarız?

Kullandığımız araçlar ile evlerimize yiyecek ve tüketim mallarını evimize getiren tedarik zincirlerine kadar ulaşım sektörünün en çok fosil yakıtlara dayandığını biliyor muydunuz? Küresel sera gazı emisyonlarının beşte birine ve enerji sektörü emisyonlarına %24 oranında katkıda bulunan ulaşımdır. Sürdürülebilir şehirler ve topluluklar, Birleşmiş Milletler’in on birinci sürdürülebilir kalkınma hedefidir. Bu hedef on alt hedefe ayrılmıştır. “Sürdürülebilir ve engelsiz ulaşım sistemi” 10 alt maddeden biridir. Çevresel etkiyi azaltırken toplumun mevcut ve gelecekteki mobilite ihtiyaçlarını karşılama yeteneği, sürdürülebilir taşımacılığı tanımlamaktadır. Bu, emisyonları azaltmanın temel önemini göstermektedir.

Sürdürülebilir taşımacılığın özellikleri nelerdir?

• Erişilebilirliğe odaklanır,
• Çeşitlilik etkindir,
• Bütünsel sistem hakimdir. Ayrımlı araç tipleri arasında geçiş sağlanmaktadır.
• Kullanıcıları bisiklet ve elektrikli araçlar gibi sürdürülebilir ulaşım yöntemlerini kullanmayı teklif eder,
• Planlar reel bir şekilde tasarlanır,
• Ulaşım ve devingenlik dinamik bir şekilde sağlanır

Fotoğraf: Eshot Genel Müdürlüğü (https://www.eshot.gov.tr/tr/Haberler/2550/91?AspxAutoDetectCookieSupport=1)

 

İlkeler ise;

• Ulaşım ve toplu taşımacılığa etkili bir şekilde düzenlemeler sağlanması
• Çevre dostu bir toplu taşıma sistemi sağlanabilmesi
• Araba kullanımının azaltılması
• Hareketlilik sağlanabilmesi
• Karbon ayak izinin nispeten azaltılabilmesi
• Ulaşımda yakıttan çok elektriğin yaygınlaşması
• Araç motorlarında emisyon kontrolü
• Yakıt tasarrufu
• Doğa temelli enerji kaynaklarının kullanımı
• Otoyolların teknolojik bir şekilde kullanıma geçilmesi
• Yapay zeka teknolojisinin kullanımı
• Araba paylaşımı uygulamaları , karbon salınımını azaltır.

 

Ülkemizde sürdürülebilir ulaşım için yapılan çalışmalar:

Sabancı Üniversitesi İstanbul Uluslararası Enerji ve İklim Merkezi (IICEC) tarafından hazırlanan “Türkiye Elektrikli Araçlara Genel Bakış 2021” çalışması, elektrikli araçlar ve ilgili teknolojilerdeki büyüme perspektifinin Türkiye’nin enerji dengesi ve çevresel performansı üzerindeki etkilerini incelemektedir. Çok boyutlu faydaların gerçekleştirilmesi için somut öneriler sunulmaktadır. 2 Şubat 2022 tarihinde THY’de sürdürülebilir ulaşım için ilk adım atıldı ve İstanbul Havalimanı’ndan Paris Charles De Gaulle Havalimanı’na TK1823 sefer sayılı seferde sürdürülebilir kaynaklardan elde edilen uçak yakıtı kullanıldı. Türk otobüs markaları elektrikli araçlarını yurt dışına ihraç etmeye başladı. Romanya, Norveç, Almanya, Bulgaristan gibi ülkelerde yollarda bu markaların araçlarını görürseniz şaşırmayın! Belediyelerimiz de ulaşımda sürdürülebilirlik adına faydalı uygulamaları hayata geçiriyor. Bu uygulamalara; İzmir’de tramvay hatlarında kullanılmak üzere 26 araçlık elektrikli tramvay seti alımını ve kentte bisiklet kullanımının yaygınlaştırılmasını hedefleyen MeHUB, Akıllı Ankara, Paylaşımlı Bisiklet ve GÖLBİS projelerini örnek verebiliriz.

 

Sources:

1. Hayırlıoğlu , “Toplu Ulaşım Sistemlerinin Faydaları”, Demiryolu Mühendisliği, sayı. 6, ss. 42-46, Ara. 2017
2. Çemrek, F. (2018). Bireylerin Toplu Taşımacılık Hizmetinden Memnuniyetlerinin Araştırılması: Eskişehir İli Örneği . Alphanumeric Journal , 6 (2) , 417-426 . DOI: 10.17093/alphanumeric.477151
3. İzmir Büyükşehir Belediyesi Açık Veri Portalı (https://acikveri.bizizmir.com/)
4. “public transport”. English Oxford Living Dictionaries. Oxford University Press. Archived from the original on 31 January 2018. Retrieved 30 January 2018. “public transport in British”. Collins English Dictionary. HarperCollins. Archived from the original on 2 December 2018. Retrieved 30 January 2018.
5. Camkesen, N., 2014. Bahçeşehir Üniversitesi Kentsel Sistemler ve Ulaştırma Yönetimi Yüksek Lisans Programı Toplu Ulaşım Yönetimi Sunumu, sayfa 22
6. http://www.ulasimonline.com/kara-ulasimi/88811/trafige-cikan-yeni-arac-sayisi-azaldi.html
7. https://www.forbes.com/sites/federicoguerrini/2014/10/14/traffic-congestion-costs-americans-124-billion-a-year-report-says/#45439d02c107
8. http://www.apta.com/resources/reportsandpublications/Documents/APTABrochure_v28%20FINAL.pdf
9. http://cms.montgomerycollege.edu/ uploadedFiles/EDU/Departments_-_Academic/Writing,_Reading,_and_Language_Center_-_R/Benefits%20public%20transportation.pdf
10. Rissel C., Curac N., Greenaway M., Bauman A., Key Health Benefits Associated with Public Transport: A Rapid Review, sayfa 5, 2012
11. http://www.healthbydesignonline.org/documents/HbDFSTransit.pdf
12. http://www.publictransportation.org/
13. https://lebanontransit.org/why-ride/
14. http://www.apta.com/mediacenter/ptbenefits/Pages/default.aspx
15. http://www.apta.com/mediacenter/pressreleases/2016/Pages/Hidden-Traffic-Safety-Solution.aspx
16. Litman T., A New Transit Safety Narrative, Journal of Public Transportation, Vol. 17, No. 4, sayfa 115, 2014
17. Cars, planes, trains: where do CO2 emissions from transport come from? – Our World in Data
18. Türkiye Elektrikli Araçlar Görünümü 2021.pdf (sabanciuniv.edu)
19. https://www.garantibbva.com.tr/blog/surdurulebilir-ulasim-nedir